Het is de bedoeling om de bezoeker een overzicht te geven van het tram- en bus tijdperk, in de gemeente Lillo.
Veel kijk en leesgenot toegewenst van : André Dewel.
Bij wet van 28 mei 1884 werd de NMVB (Nationale Maatschappij Van Buurtspoorwegen opgericht. (Embleem)
Vanaf 4 september 1887 reden de stoomtrams op het grondgebied van Lillo, al onderdeel van de lijn Merksem (IJskelder) -Ekeren - Hoevenen - Blauwhoef - Zandvliet (grens)
En vanaf 7 september 1887 reed deze grensoverschreidend, het volledige traject was dan: Bergen Op Zoom - Woensdrecht - Hogerheide - Ossendrecht - Zandvliet - Lillo ( Blauwhoef) - Stabroek - Hoevenen - Ekeren - Merksem. Dit was een samenwerking tussen enerzijds de S.A. Tramway d' Anvers en anderzijds de Stoomweg maatschappy "Antwerpen, Bergen Op Zoom , Tholen" afgekort A.B.T.
En vanaf 1 oktober 1888 was er de verbinding Ekeren (Markt) - Wilmarsdonck - Blauwhoef - Oud-Lillo, wegens het te kleine draagvermogen van de Zwarte Brug werd het gedeelte tot Lillo Haven slechts opgengesteld op 22 juli 1892. foto stoomtram
De stoomtramdiensten bestonden uit een locomotief, eerste en tweedeklas rijtuigen en een pakwagen. De binnenverlichting bestond uit een petroleumlamp, en de verwarming werd voorzien door een " duveltje".
Het personeel op deze treinstellen bestond uit: en machinist, een stoker, een ontvanger,( op elk rijtuig ) een remmer en een treinoverste ( de "Chef-train").
De machinist en de stoker waren eigenlijk de belangrijkste mensen voor het tramstel, zij stonden in voor het rijvaardig maken van de tram, het aanvullen van kolen en water, smering van de onderdelen, onderhoud van het koperwerk e.d.. Toen al kende men een bonus toe als men zuinig kon omspringen met water en kolen. Om de tram, aan een halte te laten stoppen hing men overdag een rode vlag en bij duisternis een rode lantaarn uit, aan de facultatieve haltes. Op de voornaamste plaatsen was een vaste halte voorzien.
Op 7 januari 1919 besloot de NMVB om op het gehele spoorwegnet in de provincie Antwerpen, de spoorbreedte van 1,067 m. aan te passen naar 1 m.
Tijdens de werken bleef men gewoon rijden, er werd een derde staaf bijgeplaatst op 1 meter en de andere ( op 1,067 m.) werd later weggehaald. Nadat de assen van locs en voertuigen waren aangepast.
Stilaan deed de electrisiteit zijn inrede, ook in de polder. En vanaf 4 januari 1931 werd de lijn vanaf Oorderen via Blauwhoef naar Lillo-Haven onder spanning gezet.
Vanaf 1 juli 1935 werd de terminus van de trams verplaatst van Klapdorp/Paardenmarkt naar de Victoriaplaats.
Tijdens WO II was er op bepaalde ogenblikken geen normaal tramverkeer mogelijk. Alle voertuigen werden benut, zowel de normale als diegene voor vrachtvervoer,zodat de mensen dikwijls op een tramstel stonden zonder verwarming. Ook de dienstregeling was niet meer optimaal, zodat het gebeurde dat er om de 2 uur maar een verbinding was.
Op het grondgebied Lillo waren er 3 plaatsen met een wissel. Als eerste op Lillo-Haven ter hoogte van de nu nog bestaande abri in de werken.
Een tweede aan de molen te Lillo Kruisweg, en natuurlijk op de Blauwhoef waar tevens de tramstatie was.
De haltes te Lillo waren: vertrekkende vanaf Lillo Haven. De vaste halte, tevens keerpunt van de lijn 75, Lillo-Haven.
vervolgens de haltes op aanvraag, te Oud Lillo ( door als reiziger de hand op te steken) aan de Zwarte Brug ( café bij den Bil) aan café Tramhalte ( ter hoogte van de Zuidlandstraat) en aan de jongensschool (ter hoogte van Victor Taeymans, vroege café ten Halve)
Op Lillo Kruisweg waren het achtereenvolgens, nadat men de wissel voor de molen voorbij was, Café Bascul bij Clovis, dan recht tegenover de kerk ( Café Den Handel) en aan café Het Zwart Paard (bij de Suy). En natuurlijk de vaste halte aan Café De Blauwhoef.
Een ritje van Lillo Haven via Stabroek tot in Antwerpen duurde ongeveer 55 minuten (in het gunstigste geval).
De vertrektijden waren 's morgens vanuit Lillo Haven vertrek om 4.55 daarna om het uur.
Ook was er in die tijd een verbinding gepland met de overzetdienst Lillo-Liefkenshoek-Doel, in de week kwam de boot b.v. aan om 6 uur en vertrok de tram om 6.08 te Lillo Haven. Dus vele mensen uit het Waasland die in de haven werkte, namen dagelijks de boot en tram naar hun werk.
De overstroming van 1953.
Bij de overstroming van 1 februari 1953, wordt ook de de NMVB zwaar getroffen. Sporen en bovenleidingen werden beschadigd en de stelplaats "Blauwhoef" deelde ook in de klappen. Daar stonden vele motor en bijwagens in he verwoestende water. Na het wegtrekken van het water en de opruimingswerken kon de traminfrastructuur worden hersteld en kwam er geleidelijk terug openbaar vervoer.
Vanaf 20 februari 1953 is er terug tramvervoer op lijn 75 tot aan de Blauwhoef. En vanaf 24 februari is er een beperkte busdienst tot aan de Zwarte Brug te Oud Lillo om 4 dagen later vanaf 28 februari vervangen te woren door de tramdienst. Slecht na het volledig herstel van de Zwarte Brug kon de tram terug het volledige traject afleggen tot Lillo Haven.
De goederendiest.
Vanaf de inzet van de stoomtram en later met de electrische tram, zorgde de NMVB ook voor het goederenvervoer. Hiervoor kwamen bijkomende spoorvoorzieningen tot stand. Zoals het sporencomplex op het haventje, de spoorvertakking aan de Zwarte brug voor de aanwezige stortplaats. En natuurlijk ook de wissels op Lillo Haven, Lillo Kruisweg en op de Blauwhoef.
Op het haventje was het hoofdspoor voorzien van een bovenleiding, die uit veiligheidsoverweging enkel onder spanning werdt gezet bij gebruik. Het vervoer bestond hoofdzakelijk uit hooi, stro, kolen, suikerbiet, munitie en ook aal. Bij deze werden open wagons gebruikt enkel voor het vervoer van aal had men speciale beerwagens. Bij dit vervoer werd een motorwagen ingezet "Den Blauwe"genaamd ( wegens de kleuren, het onderste blauw en de bovenzijde creme). Eind jaren 50' werden de sporen op het haventje afgebroken, en was er enkel nog vervoer met vrachtwagens.
Ook de post werdt per tram vervoerd, zowel de post voor Lillo als diegene die in Lillo gepost werdt.De post werdt in grijze zakken geladen en vooraan in de kist geplaatst, onder de hoede van de trambestuurder. Ook de kranten en weekbladen werden met de tram naar Lillo gebracht.Deze waren bestemd voor de krantenwinkel, tevens fietsenwinkel van Richard Sturm op Oud Lillo.
De stelplaats.
Op het kruispunt van de tramlijnen 75 & 77 hadden de NMVB, tegenover café/ boerderij Blauwhoef, hun stelplaats.
In het gebouwencomplex was de tramloods, voorzien van 6 sporen, ondergebracht, evenals de lokalen en santair voor het personeel, het bureel
voor de administratie voor het bekomen van abonnementen. Ook was er woongelegenheid voor de stelplaats overste en zijn gezin.
De laatste was de heer Jos Van Wellen,en zijn voorganger de heer Rotz. foto stelplaats met jos van Wellen
Er was ook een plaats voorzien voor de douane.
In de stelplaats stonden de motorvoertuigen, dewelke daar hun dagelijks klein onderhoud kregen.
Tot 1947 hadden de trams van lijn 72 ook hun stelplaats op de Blauwhoef.
Op de rangeerstroken achteraan stonden de bijwagons en de goederen wagons dewelke verplaatst werden door de aanwezige oude motorwagen,
een Seneffe, ook was er plaats voor een sneeuwruimer, een ijzeren wagentje met een V vorm vooraan, dewelke voor "den Blauwe" werdt gezet om de sporen sneeuwvrij en de bovenleiding ijzelvrij te maken.
Toen de tramlijn afgebroken werdt, en men overschakelde op autobussen, heeft men deze in de stelplaats gezet. Ook werden er mazoutketels ingegraven en een pompinstalatie geplaatst.
En in 1966, bij de afbraak van Lillo is de stelplaats verhuist naar de Putsebaan te Zandvliet.
De abonnementen.
Die waren er in verschillende vormen.
Eerst de gewone "Rode Kaart" voor 1,3of 12 maanden. foto rood abonnement
Het school abonnement, met blauwe kleur, voor 3,4 of 6 maanden of een volledig schooljaar.
Deze konden bekomen worden op het bureel van de Blauwhoef, tel. 73.62.77.
De prijs werd berekent per sectie, ook kon je per rit een enkelvoudig ticet bekomen.
De prijs van Lillo Haven -F.Rooseventplaats, zijnde 17 secties was 16 BFr. aan een volle prijs in 1958. (nu +/- €0.40)
Het ticet werd door de ontvanger aangeduid met blauw gekleurd potlood van Lillo Haven richting Antwerpen,
of met een rood potlood vanuit Antwerpen richting Lillo.
Na de aanechting van Lillo bij Antwerpen, hoopten de busgebruikers dat ook voor hen het gunstige tarief van de stadstram zou gelden.
Doch de bewoners van de Polderdistricten moesten nog wachten tot de invoering van de Z kaart, in 1985, om aan een redelijk tarief naar Antwerpen te kunnen reizen.
Het personeel.
Het personeel was verplicht tot het dragen van een uniform. Bestaande uit: een donkerblauw kostuum ( later donker grijs) een blauw hemd met das (deze was ook tijdens de zomer verplicht) een dienstpet met personeelsnummer en tijdens de winter periode een eveneens donker blauwe winterjas.
De ontvanger was tevens drager van een tas ( de "sacoche" ) voorzien van biljettenplank en doos potloden, hoorn ( later fluitje )en wisselgeld.
De algemen vraag naar de reizigers toe was meestal : "iedereen in regel?" of "alleman bediend?"
Overschakeling van tram naar busdienst, en afbraak van de sporen.
Niet een financiel rendement maar het tienjarenplan voor de reusachtig uitbeiding van de haven van Antwerpen was de oorzaak van het verdwijnen van de tramlijnen in de polder.
Reeds vanaf 5 november 1960 werdt de tramlijn 77 vervangen door bussen.
De tramlijn 75 werdt opgedoekt in verschillende fase. Eerst sneuvelde op 27 mei 1961 het gedeelte tussen Lillo Haven en de Blauwhoef.
Bij deze laatste rit was de fanfare aanwezig en de "motrice" was volledig bezet. Een busdienst nam de taak van de tram over.
Op 1 oktober 1961 werdt het gedeelte van Blauwhoef tot Hoevenen Markt door de busdienst vervangen. En werdt de rit van Lillo Haven tot in Antwerpen gedaan per rood gele autobus. afbraak sporen Zwarte brug
Bij de ontmanteling van de spoorleidingen werd er begonnen met de bovenleiding, de groenen masten bleven gespaard daar er de straatverlichting aan bevestigd was. Tussen '61 en '62 werden heel wat spoorvakken van de polderlijnen opgebroken. Op 4 april 1966 vertrok, op de stelplaats van Blauwhoef, voor de laatste maal de werktram richting Stabroek waar eveneens de spoorlijn werd opgebroken.
In het vooruitzicht van de busexploitatie volgden het geschikte trampersoneel, een omschakeling tot het besturen van een autobus. Ze werden autobusbestuurder/ontvanger, en het langwerpig vervoersbiljet werdt vervangen door een vierkant geel papiertje dat uit een Almex toestel kwam.
Ook voor de reiziger was er enige verandering, er waren snel en stop diensten respectievelijk met een rode en groene lijnfilm.
Ook het traject was aangepast de 77 reed vanaf Zandvliet Hoek naar de Ruige Heide en bediende ook de dorpskern van Oorderen en Wilmasdonck.
De 75 reed niet door de Hoge weg te Hoevenen, daar dit nog een zandweg was, maar via de Ettenhoven. En tijdens de afbraak van Lillo werdt het traject meermaals aangepast om daarna via de on/afgewerkte Tysmanstunnel te gaan.
De NMBS zorgde ook verder voor het schoolvervoer naar de Petrusstraat te Antwerpen-Luchtbal, evenals voor personeelsvervoer naar bouwwerven en nadien de chemische bedrijven, wat later is toevertrouwd aan de prive.
Door het verminderen van het aantal reizigers van en naar Lillo werd het busaanbod stilaan afgebouwd.
Op ;;;;;;;;;;;;;;; vertrok vanaf De Klok te Stabroek de laatste bus naar Lillo,bestuurd door Fons Reynaerts, deze was door hem versiert door een bloemenkrans vooraan, en het reizigers aantal was voor toen een bijna voltallige bezetting.
Het tram en bustijdperk was voorbij, soms werd er nog een bus ingezet zoals met de rommelmarkt of zoals met het wegvallen van de vaste overzetdienst naar Liefkenshoek en Doel, werd er een tijdje een fietsbus ingelegd. Doch geen van deze hielden lang stand.
Lillo is niet meer verbonden door het openbaar vervoer. Misschien ooit nog een belbus? Of een toeristenbus?